Wapnowanie gleby – bardzo ważny zabieg!

Po zebraniu ostatnich plonów i resztek roślinnych z zagonów nadchodzi właściwy czas na zadbanie o glebę. W uprawie roślin jednym z podstawowych czynników mających wpływ na ich wzrost i kondycję jest odpowiednia dla każdego gatunku kwasowość podłoża, powinniśmy zatem cyklicznie kontrolować i regulować jego odczyn (pH).

Proces zakwaszania gleby zachodzi na naszej działce w sposób ciągły i naturalny. Gleby mineralne na terenie Polski powstały z kwaśnych skał naniesionych przez lodowiec i już w związku z genezą mają w sobie niską zawartość wapnia. Dodatkowo, wapń wypłukiwany jest do głębszych warstw gruntu przez opady atmosferyczne oraz jest na bieżąco wyprowadzany z gleby wraz z plonem roślinnym, pierwiastek ten wymaga więc ciągłego uzupełniania poprzez jego nawożenie. Zwiększenie zawartości wapnia w glebie powoduje jej odkwaszenie, poprawia jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz poprawia przyswajalność substancji pokarmowych przez rośliny. Należy jednak pamiętać, że zarówno niedobór jak i nadmiar wapnia w glebie jest szkodliwy zarówno dla samej gleby jak i uprawianych w niej roślin. Nadmiar wapnia w glebie objawia się głównie jako skutek antagonizmu glebowego, czyli zmniejszenie poboru przez rośliny innych składników (np. potasu). Z kolei niedobór wapnia objawia się najczęściej na młodych pędach roślin poprzez zamieranie stożków wzrostu, skręcanie, żółknięcie i zasychanie liści. Korzenie są wówczas porażone bakteryjną śluzowatością korzeni, a włośniki korzeni zanikają. W późniejszym okresie wzrostu roślin występuje zgnilizna kwiatów, na owocach pomidora i papryki pojawia się sucha zgnilizna, a np. u jabłek gorzka plamistość podskórna. Wapnowanie gleby spełnia więc bardzo ważną rolę i generalnie zaleca się przeprowadzać ten zabieg corocznie.

Optymalnym terminem stosowania nawozów wapniowych jest właśnie jesień, wynika to z szeregu różnych przyczyn, a przede wszystkim:

• nawozy wapniowe, tak jak i inne nawozy należy wymieszać z glebą; działkowcy często rozsiewają nawozy wapniowe na powierzchni gleby i pozostawiają je nie wymieszane – co jest błędem obniżającym efekt tego nawożenia. Wymieszanie nawozu z glebą jest istotne i najlepszy skutek uzyskujemy wówczas gdy na gruncie nie ma żadnych upraw, a taki stan jest jesienią;
• nawozów wapniowych nie można łączyć z innymi nawozami, tak mineralnymi jak i organicznymi, które stosujemy podczas sezonu wegetacyjnego roślin. Wapń powoduje znaczne straty azotu i zmniejsza przyswajalność fosforu, co jest związane z przemianami chemicznymi gleby;
• jesienny termin wapnowania wydłuża okres przerwy pomiędzy wapnowaniem a siewem lub sadzeniem roślin;
• dla dobrego i szybkiego działania wapnia konieczna jest odpowiednia wilgotność gleby i niskie temperatury; w okresie jesienno-zimowym te warunki są najlepsze. Wiosenny termin wapnowania jest zdecydowanie gorszy.

Dawka nawozu wapniowego zależna jest od poziomu pH gleby jak i jej rodzaju. Mając na uwadze właściwości fizyczne gleby ustalono, że optymalne pH (czyli stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym) dla poszczególnych grup agronomicznych gleby jest następujące:

Określając potrzeby wapnowania na działce ogrodowej, gdy już ustaliliśmy poziom kwasowości gleby, należy brać pod uwagę jej właściwości fizyczne. Im gleba lżejsza, tym niższy jest optymalny poziom odczynu pH. Zależność ta powoduje, że przy tym samym odczynie pH dawka wapna stosowana na glebach lżejszych jest niższa do dawki stosowanej na glebach cięższych.

Odczyn pH gleby sprawdzimy w prosty sposób za pomocą pH-metru. Na rynku dostępne są wskaźniki chemiczne z płynem Helliga, lub urządzenia elektroniczne. Warto też raz na jakiś czas oddać próbę gleby z działki do szczegółowej analizy laboratoryjnej, którą wykonują stacje chemiczno-rolnicze. Taka analiza pozwoli nie tylko określić poziom pH gleby ale także potrzeby wapnowania w zależności od jej kategorii agronomicznej. Potrzeby te określane są w przedziale od „konieczne” do „zbędne”. Korzystając z badań wykonanych samodzielnie przy pomocy pH-metru powinniśmy opierać się na skali ocen potrzeb wapnowania stosowanej przez stacje chemiczno-rolnicze. Przedstawia się ona następująco:

Po ustaleniu potrzeb wapnowania wybieramy odpowiedni rodzaj nawozu. Na gleby bardzo lekkie i lekkie oraz słabsze gleby średnie nie stosujemy nawozów wapniowych w formie tlenkowej, gdyż działają one bardzo szybko powodując zbyt gwałtowne przemiany chemiczne prowadzące do degradacji gleby. Takich nawozów nie stosujemy również na glebach organicznych, formy tlenkowe nawozów wapniowych (CaO) mają zastosowanie wyłącznie na glebach ciężkich.

Formy węglanowe wapnia (CaCO₃) występują natomiast naturalnie w środowisku. Nawozy wapniowe węglanowe charakteryzują się wolniejszym działaniem, poprzez wolniejsze przemiany chemiczne i stopniowe uwalnianie wapna do gruntu są skuteczniejsze w swym działaniu. Takie nawozy możemy stosować na wszystkich rodzajach gleb, również na glebach organicznych.

Bardzo często gleba na naszej działce jest uboga również w magnez. Magnez ma właściwości alkalizujące jeszcze większe niż z wapń, zatem doskonałym rozwiązaniem przy odkwaszaniu gleby będzie zastosowanie Dolomitu. Dolomit jest naturalnie występującą w przyrodzie skałą, zastosowany w zmielonej postaci jako nawóz dość wolno się rozkłada i jego pełny efekt odkwaszania będzie widoczny dopiero po 2-3 latach. Nie mniej taki nawóz utrzymuje się i działa w gruncie znacznie dłużej, przez co zabiegu wapnowania nie trzeba wówczas powtarzać corocznie. Dolomit jest również najtańszym na rynku źródłem magnezu dla naszych gleb.

 Znając potrzeby wapnowania gleby na naszej działce i po wyborze odpowiedniego rodzaju nawozu możemy ustalić jego dawkę, którą wysiejemy w danym roku. Poniżej w formie tabelarycznej wskazano dawki wapna stosowane na gruntach ornych w przeliczeniu na kg CaO na 10 m² działki. Należy pamiętać o tym, że w zależności od rodzaju stosowanego do wysiewu wapna nawozowego należy przeliczyć ilość tego nawozu do zalecanej dawki CaO. Wynika to z tego, że oferowane przez handel nawozy wapniowe zawierają różne ilości CaO a na opakowaniach wskazana jest jego zawartość w procentach. Sposób przeliczenia i stosowane w praktyce rolniczej przeliczniki są przedstawione w dalszej części.

Dawki wapna w formie CaO w kg na 10 m² działki

Należy pamiętać, że w przypadku gdy potrzeby wapnowania zostały określone na poziomie koniecznym należy zalecaną dawkę podzielić na połowę. Jedną część należy wysiać w danym roku a drugą (uzupełniającą) w roku następnym, dzielenie w ten sposób dawki nawozu zapobiegnie zjawisku tzw. przewapnowania gleby.

Na rynku znajduje się wiele różnych nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych w formach tlenkowych (CaO) bądź węglanowych (CaCO₃), w których zawartość wapnia jest różna. Dlatego też konieczne jest ustalenie wielkości dawki nawozu przez przeliczenie zawartości formy tlenkowej wapnia (oznaczonej na opakowaniu nawozu) do zalecanej dawki.

Przykład:

Wapno nawozowe tlenkowe o zawartości 80 % CaO

Zalecana dawka wynosi 2 kg na 10 m² działki z glebą lekką i ustalonymi potrzebami wapnowania na poziomie „wskazane”.

100% : 80% CaO = 1,25 (przelicznik)

2 x 1,25 = 2,5

Dawka nawozu: 2,5 kg/10 m²

Trochę inaczej przeliczamy dawki nawozów węglanowych, albowiem w pierwszej kolejności należy przeliczyć formę węglanową (CaCO₃) na formę tlenkową (CaO). Przeliczniki te wynikają z zawartości wapnia w związkach chemicznych i przedstawiają się następująco:

1 kg węglanu wapnia (CaCO₃) odpowiada 0,56 kg tlenku wapnia (CaO)

1 kg tlenku wapnia (CaO) odpowiada 1,78 kg węglanu wapnia (CaCO₃)

Przykład:

Nawóz wapniowy w postaci kredy mielonej o 80 % zawartości węglanu wapnia

Przeliczamy wg wzoru: A x B : C = zawartość CaO

gdzie:

A – ilość tlenku wapnia w węglanie wapnia

B – procent całości (100%)

C – zawartość węglanu wapnia w kredzie mielonej

Przeliczenie:                        0,56 x 100 : 80 = 0,448 kg CaO

1 kg kredy mielonej = 0,448 kg CaO

Nawozy węglanowo – magnezowe przeliczamy podobnie, przy czym korzystamy z następujących przeliczników:

1 kg tlenku magnezu (MgO) odpowiada 1,39 kg tlenku wapnia (CaO)

1 kg tlenku wapnia (CaO) odpowiada 0,72 kg tlenku magnezu (MgO)

1 kg węglanu magnezu (MgCO₃) odpowiada 0,66 kg tlenku wapnia (CaO)

1 kg tlenku wapnia (CaO) odpowiada 0,52 kg węglanu magnezu (MgCO₃)

Przykład:

Nawóz dolomitowy zawierający 30 % CaCO₃ oraz 20 % MgCO₃ przeliczamy korzystając z powyższych przeliczników w następujący sposób.

30 % CaCO₃ x 0,56 = 16,8 % CaO

20 % MgCO₃ x 0,66 = 13,2 % CaO

16,8 % + 13,2 % = 30,0 % CaO

Jak wynika z przeliczenia zawartość CaO w przykładowym dolomicie wynosi 30%.

Wskazane przeliczenia są bardzo istotne. Tylko prawidłowe dobranie i zastosowanie dawek nawozów wapniowych odniesie w pełni pożądany skutek, czyli doprowadzi do uzyskania optymalnego poziomu odczynu pH gleby na działce.